Van 12
Xuân Quỳnh là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ thời kì chống Mỹ. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên tươi tắn vừa chân thành đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng về hạnh phúc bình dị đời thường. Bài thơ "Sóng" được sáng tác năm 1967. Đó là những năm tháng dân tộc đang bước vào cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ và tay sai, là khi thanh niên trai gái ào ào ra trận, cho nên đặt bài thơ trong hoàn cảnh ấy mới thấy rõ được nỗi khát khao của người con gái trong tình yêu. Sóng được viết trong một chuyến đi thực tế đến vùng biển Diêm Điền (Thái Bình). Đứng trước bờ biển rộng mênh mông với những con sóng ào ạt xô vào bờ, trong lòng bà gợi lên nhiều suy tư, trăn trở và cảm xúc khó tả, và đó chính là nguồn cảm hứng để bà sáng tác bài thơ này. Trước khi "Sóng" ra đời, Xuân Quỳnh đã phải nếm trải những đổ vỡ trong tình yêu và hôn nhân, vậy nên Sóng không phải là lời tâm sự của một người con gái mới biết yêu mà là những tâm tư, trải lòng của một người phụ nữ đã trưởng thành mang theo nhiều thâm trầm của cuộc đời. Tác phẩm được in trong tập "Hoa dọc chiến hào", tựa như một bông hoa xinh đẹp tươi tắn giữa bức tranh toàn cảnh của cuộc kháng chiến lúc bấy giờ. Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng hòa hợp giữa sóng và em, bài thơ diễn tả những cảm xúc của người con gái trong tình yêu luôn tha thiết, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người để làm cho tình yêu ấy trở nên bất diệt. Từ đó, ta thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.Viết về sóng, biển và thuyền để nói lên tình yêu trai gái ta đã gặp trong thơ Xuân Diệu, với bài Biển... Ngay trong Xuân Quỳnh cũng có Thuyền và Biển... nhưng tìm một bài nói lên nỗi băn khoăn day dứt như Sóng có lẽ là chưa. Đến với Sóng, ta được gặp một Xuân Quỳnh nồng nàn, mãnh liệt, gặp con người yêu tha thiết và cháy bỏng, luôn luôn muốn bút mình ra để tìm đến một cái gì đó rõ ràng, cụ thể. Xuân Quỳnh nhà thơ của tình yêu và hạnh phúc đời thường. Những vần thơ của bà rất dung dị, nhưng lại diễn tả chính xác những cung bậc tình cảm, cảm xúc của người con gái khi yêu, khi có gia đình. Đó là nỗi băn khoăn, khắc khoải, là tình yêu da diết, bùng cháy. Trong các thi phẩm của mình, ngay từ khi mới ra đời, "Sóng" đã gây được tiếng vang lớn, với hình tượng sóng, tác giả đã góp phần thể hiện khát khao tình yêu mãnh liệt, bền bỉ của người phụ nữ.Trước hết, người phụ nữ ấy đã soi mình vào sóng để thấy được sự đồng điệu trong tâm trạng. những cung bậc cảm xúc trong tình yêu. Có người đã từng nói "Một bài thơ hay, một ca khúc hay, khi nội dung ta còn chưa nắm rõ thì âm điệu đã xâm nhập hồn ta tự bao giờ", tiếng sóng như thôi thúc từng hồi vỗ vào lòng của người yêu văn chương bởi nhà thơ đã sử dụng thể thơ ngũ ngôn giàu tính nhạc và được luân chuyển nhịp thơ rất linh hoạt:
"Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể"Mở đầu bài thơ là cảm xúc trong tình yêu của một tâm hồn đang yêu, đang khát khao hạnh phúc mãnh liệt. Xuân Quỳnh diễn tả một trạng thái khác thường, vừa phong phú lại vừa phức tạp qua cách tổ chức ngôn ngữ một cách tương xứng, tương phản. Trái tim của người con gái khi yêu cũng giống như Sóng, mang nhiều sự đối cực, trái ngược nhau, khi thì dữ dội, khi lại dịu êm, lúc thì ồn ào, khi lại lặng lẽ...Sóng được miêu tả trong những trạng thái đối lập "dữ dội"- "dịu êm", "ồn ào"- "lặng lẽ". Tình yêu cũng luôn bao hàm những cảm xúc đầy mâu thuẫn, thất thường nhất là đối với trái tim của người phụ nữ. Nhưng có lẽ, tình yêu cũng là sự hài hòa thống nhất đến kì diệu của những mâu thuẫn ấy, những trạng thái tưởng như đối nghịch kia nhưng lại chuyển hóa lẫn nhau. Dữ dội, ồn ào cũng là sóng mà dịu êm, lặng lẽ cũng là sóng. Và, người con gái trong tình yêu không chấp nhận những cái tầm thường, nhỏ hẹp, luôn khao khát một tình yêu thực sự, một tình yêu chân chính. Nhà thơ đã mở rộng không gian của bài thơ bằng cách sử dụng hình ảnh Sông để chỉ không gian nhỏ hẹp, bỏ buộc, còn bể là một khung trời mới rộng lớn với bao điều mới mẻ, đồng thời cũng nhấn mạnh khát vọng được tìm đến tình yêu của người con gái không bao giờ vụt tắt, dù phải trải qua bao khó khăn. Người phụ nữ trong tình yêu cũng luôn khao khát một tình yêu lớn lao và phóng khoáng, vượt lên mọi giới hạn và bờ cõi để họ được là chính mình, để tình yêu đúng nghĩa là tình yêu. Đây cũng chính là quan niệm mới mẻ về tình yêu mà nhà thơ Xuân Quỳnh muốn gửi gắm đến bạn đọc, người con gái trong thời hiện đại đã không còn bị phụ thuộc, không còn cam chịu nữa, họ luôn có xu hướng chủ động vươn tới những gì tốt đẹp nhất dành cho bản thân mình. Bởi vậy mà hình ảnh Sóng trở nên táo bạo biết nhường nào khi "tìm ra tận bể".Cõi đời vốn đã đầy cay cực, xáo động. Xuân Quỳnh lại sinh đúng vào những năm tháng không yên, bản thân, ngay từ trứng nước đã đa mang một cõi lòng không yên định, đầy những lo sợ không đâu như một thứ nghiệp dĩ. Thế mà, người đàn bà ấy lại coi hạnh phúc là yên lành và suốt đời cứ cố kiếm tìm, vun trồng, gìn giữ cái yên trong một thế giới đầy nắng nôi dông bão, trong một thời buổi cơ hồ chẳng có chút nào yên. Trong lòng mỗi người luôn hiện hữu một con sóng tình cảm ngập tràn, nhưng chỉ đến khi nó được dâng lên và lan tỏa ta mới có thể cảm nhận được những thay đổi trong suy nghĩ và nhận thức về tình yêu. Không gấp gáp, vồ vập, Xuân Quỳnh đã thay lời tất cả những trái tim trẻ bộc lộ nỗi lòng mình bằng những trạng thái tình cảm khác nhau thông qua những con sóng. Khi dữ dội mãnh liệt, khi dịu êm trầm lắng, khi ồn ào nhấp nhô, có lúc lại âm thầm lặng lẽ, những tình cảm tưởng chừng như mâu thuẫn, đối lập nhau trong trái tim của người phụ nữ nhưng lại mang theo tất cả những đặc điểm và trạng thái tâm lý đang khao khát tình yêu. Nhiều khi chính bản thân họ không thể định nghĩa và gọi tên cảm xúc của chính mình, muốn tìm đến những định nghĩa riêng, tìm sự đồng điệu, hoà nhập vào bể lớn tình yêu. Chính vì thế từ dòng sông bình lặng nhỏ bé trong tâm hồn, con sóng tình đã đi đến những miền bể xa - nơi có tình yêu và nỗi khát vọng không khi nào ngừng tắt.Dù đi qua bao thăng trầm của thời gian thì khao khát về tình yêu với tuổi trẻ luôn luôn bồi hồi, mãnh liệt nhất. Khi nhắc đến tuổi trẻ, bao giờ nó cũng đi đôi với tình yêu, bởi chính tình yêu đã làm cho tuổi thanh xuân của con người trở nên có ý nghĩa biết bao. Đó có thể là những rung động đầu đời, là những cảm xúc khác lạ mà con người không tài nào lý giải nổi, dù có lúc nó làm cho ta cảm thấy đau đớn, nhưng vẫn luôn khát khao có được. Tình yêu là một thứ gì đó khó giải thích và có thể minh bạch, nhưng bao đời nay con người vẫn luôn kiếm tìm, ước ao:
"Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ"Sóng được đặt trong cả quá khứ "ngày xưa" và tương lai "ngày sau" kèm với đó là hai chữ "vẫn thế" như một lời khẳng định rằng sóng luôn tồn tại vĩnh cửu và tình yêu cũng vậy, luôn bất diệt mặc kệ thời gian. Nỗi khát vọng về hạnh phúc tình yêu đã có từ bao đời nay trong trái tim của những người đang yêu, của người con gái. Tình yêu Xuân Quỳnh mang đến cho bạn đọc vẫn còn ẩn hiện những nét truyền thống khi tác giả nhắc đến sự tuần hoàn chảy trôi của thời gian, và dường như thời gian cũng không thể làm xoay chuyển những khát vọng ấy. Chỉ có trái tim trong lồng ngực của những người trẻ mới đủ chỗ chứa đựng khát vọng ấy. Hình ảnh "ngực trẻ" khiến ta liên tưởng đến mặt biển tựa như vùng ngực trẻ trung, còn những con sóng lại là những nhịp đập phập phồng với một niềm khát khao được yêu, được hạnh phúc. Tình yêu khiến con người ta trở nên mơ mộng, bay bổng hơn và đó là những khoảnh khắc sống trong nỗi trăn trở, bâng khuâng, người ta luôn sợ đánh mất tình yêu ngay trong lúc mình trân trọng nó nhất. Cũng như sóng, tình yêu chính là khát vọng muôn đời của con người.Trước cái chảy trôi vô hạn của thời gian "ngày xưa" "ngày sau" nhưng người còn gái ấy "vẫn thế". Vẫn khao khát yêu đương, trái tim vẫn không thôi nhiệt huyết, cháy bỏng. Cũng từ đó, Xuân Quỳnh bước đầu tìm hiểu, tìm cách cắt nghĩa lí giải về tình yêu. Đã từ ngàn đời nay người ta vẫn truy nguyên, lí giải của tình yêu, ấy vậy nhưng đã có ai làm được, đã có ai truy nguyên được, tình yêu là gì. Con sóng từ chỗ để cảm, để hiểu đã trở thành đối tượng để suy tư, triết lí. Mãi miết để suy tư, để cắt nghĩa về tình yêu, để rồi cuối cùng chính Xuân Quỳnh cũng phải tự thừa nhận: "Em cũng không biết nữa/ Khi nào ta yêu nhau". Bởi tình yêu là như vậy, là sự ngự trị của con tim, là sự thúc đẩy của cảm xúc, làm sao có thể chiết tự, có thể cắt nghĩa rạch ròi. Nếu tình yêu như một bài toán có lẽ lúc ấy đã không còn là tình yêu nữa, đúng như Pascal đã từng nói: "Trái tim có quy luật riêng mà lý trí không thể hiểu nổi".Tình yêu luôn hiện hữu trong cuộc sống của mỗi người, giúp cho tâm hồn thêm nhạy cảm, tinh tế và biết tin vào những điều tốt đẹp. Với Xuân Quỳnh, tình cảm ấy - những con sóng lòng từ ngàn xưa đến nay và đến tận mai sau vẫn không bao giờ ngừng chảy, cũng như người phụ nữ trong tình yêu không bao giờ ngừng trăn trở về nguồn gốc của sóng và của tình yêu lứa đôi. Những sự tương đồng của trái tim người phụ nữ đang yêu với sóng đã được nhà thơ bộc lộ rõ nét hơn cả qua khổ thơ thứ ba:
"Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?"Đứng trước cái mênh mông của biển, cái trùng điệp của sóng, "em" nghĩ về anh, về em, về biển lớn và nghĩ cả về cội nguồn của sóng và tình yêu. Dường như Sóng - hay chính là em đang cố giải thích về nguồn gốc của tình yêu hay định nghĩa tình yêu của mình. Điệp từ "em nghĩ" được nhắc đi nhắc lại càng làm rõ hơn sự suy tư, trăn trở trong lòng người con gái, đó là những thao thức,lo lắng, người con gái đã đặt ra nhiều câu hỏi và nóng lòng muốn biết được nơi bắt nguồn của tình yêu, chứ không phải chỉ quen bồng bềnh, quen si mê, đến chỉ yêu và đơn thuần là yêu. Tình yêu là một thứ gì đó rất tự nhiên như sóng biển gió trời, nó có thể bất chợt ập đến mà con người ta không thể nào chống đỡ kịp, rồi cũng có thể biến mất mà chẳng cần một lí do gì để giải thích. Quy luật tự nhiên là sóng gió, nhưng còn tình cảm giải thích từ đâu... Mọi câu hỏi đặt ra đều tha thiết tìm được nơi khởi nguồn, nơi "bắt đầu" của sự vật. Có như vậy nỗi lòng em mới hết chơi vơi.Câu hỏi tu từ cuối khổ thơ đã thể hiện những suy tư, trăn trở, những khao khát khám phá về tình yêu, về cuộc đời. Đây cũng là một câu hỏi từ bao đời nay được đề ra nhưng rồi cũng bỏ ngỏ ở đó, người ta đi kiếm tìm nguồn gốc của tình yêu để định nghĩa nó, để rồi cuối cùng vẫn không thể tìm được câu trả lời, như Xuân Diệu đã từng phải thừa nhận rằng:
"Đố ai định nghĩa được tình yêu
Có nghĩa gì đâu một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu."Tựa như gió, như mây, độc chiếm tâm tư của con người để rồi người ta ngẩn ngơ nghĩ về nó đến muôn đời mà vẫn không nắm bắt kịp. Xuân Quỳnh đã lí giải nguồn gốc về tình yêu theo cách riêng của mình rất đáng yêu, hồn nhiên và nữ tính, và cuối cùng cũng chẳng thể tìm ra một định nghĩa về tình yêu, đến rồi đi, tình yêu khó hiểu và luôn mang nhiều bất ngờ, bí ẩn:
"Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau"Một câu trả lời được đặt xen giữa hai câu hỏi đầy suy tư. Câu trả lời là sự bất lực của lí trí con người, không thể lí giải về cội nguồn của sóng, cũng như chẳng thể hiểu được sự bắt đầu của tình yêu. Những câu hỏi, những câu trả lời như đan xen trong tiềm thức của thi nhân, tình yêu đã khiến con người ta thay đổi, làm con người ta thổn thức khôn nguôi. Con người chẳng thể hiểu nổi mình trong tình yêu, cũng như chẳng thể hiểu được tình yêu là gì? Người ta yêu nhau vì cái gì? Ánh mắt, nụ cười, giọng nói hay vì điều gì khác? Hay giống như nàng kiều yêu chàng Kim chỉ vì sắc ngựa tuyết in, có pha màu áu (Truyện Kiều). Mọi thứ cũng chẳng còn quan trọng nữa bởi chỉ cần hai người thuộc về nhau, bên cạnh nhau, yêu nhau là đủ. Tình yêu luôn vượt thoát ra khỏi sự kiềm tỏa của lý trí, nó luôn bí ẩn, bất ngờ và có quy luật riêng. Đoạn thơ sử dụng cấu trúc đảo: đáp trước, hỏi sau khiến câu thơ trở nên duyên dáng như một cái lắc đầu. Tình yêu là thế, giản dị. hồn nhiên nhưng lại vô cùng lớn lao và đẹp đẽ vô cùng. Có người đã phải thốt lên rằng "có gì lạ quá đi thôi" khó quá! Nhưng tình yêu là thế. Làm sao có thể cảnh giác được trong tình yêu. Nó đến lúc nào ta đâu có biết và chiếm ta lúc nào ta chẳng hay. Bất chợt ta gặp câu thổ lộ:
"Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau"Một câu hỏi rất con gái, nhẹ nhàng, bối rối lẫn chút đắm say, ngọt ngào, nũng nịu. Nói thế, không có nghĩa là khổ thơ chỉ đơn thuần và cảm xúc, con người chỉ đơn thuần là yêu say đắm bên tình yêu bên sự nồng nàn còn là sự nghĩ suy, tìm tòi đòi hỏi một câu trả lời dù ít thôi nhưng phải có... Nhưng cuối cùng câu hỏi vẫn để đó, nhà thơ bất lực... làm sao mà có thể đáp nổi... Một ánh mắt bâng quơ, một câu nói vô tình nhiều khi cũng làm cho người ta tương tư chứ huống chi lại có một khoảng thời gian dài nỗi khát vọng tình yêu cứ bồi hồi, cứ xao xuyến trong ngực trẻ. Cái giây phút giao duyên của đôi lứa: "Khi nào ta yêu nhau" tìm được một câu trả lời thật khó, bởi tình yêu là một hiện tượng, một thứ tình cảm khó có thể cắt nghĩa được. Bởi vậy trong bài thơ tình số 21 của thi hào Tagore đã viết rằng:"Trái tim anh cũng ở gần em như chính đời em vậy/Nhưng chẳng bao giờ em biết trọn nó đâu". Tình yêu là sự sống muôn đời nơi "vườn trần" nhưng "Làm sao cắt nghĩa được tình yêu". Câu thơ "Khi nào ta yêu nhau" diễn tả đúng nỗi niềm những lứa đôi đã chớm vị ngọt của tình yêu nồng nàn, say đắm. Cái giây phút "thẳm lại" của lứa đôi trong mối tình đầu, tuy không xác định được, nhưng không bao giờ có thể quên. Thi sĩ Thế Lữ, 70 năm về trước gọi đó là "cái thuở ban đầu lưu luyến" vô cùng đắm đuối và thiêng liêng. Trong khi người con gái cố đi tìm cội nguồn tình yêu thì tình yêu trở thành trò chơi ú tim, không tài nào nắm bắt được. Và thế là, muôn đời tình yêu vẫn là sự bí hiểm. Tình yêu của "Em" giờ đây trở thành nỗi nhớ da diết, giày vò. Nó choán đầy cả không gian, nó chiếm cả tầng sâu và bề rộng, nó trải dài trong mọi thời gian. Phạm Đình An đã nhận xét: "Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không dừng lại ở mức độ yêu buổi đầu giản đơn hò hẹn, non nớt, ngọt ngào, mà là tình yêu hạnh phúc, tình yêu gắn bó với cuộc sống chung với nhiều đòi hỏi ở chiều sâu tình cảm, với nhiều chứng minh của thử thách, mang đậm dấu ấn trách nhiệm". Chính vì thế mà tình yêu của người "Em". Ở đây có thể nói không còn bồng bột mà rất chín chắn, có sự can thiệp của lý trí, có ý thức về mặt tình cảm.Nỗi nhớ là biểu hiện của tình yêu khi xa cách. Nỗi nhớ ấy được Xuân Quỳnh diễn tả thật mãnh liệt, thường trực cả mọi lúc, khi thức cũng như khi ngủ. Những tình cảm chôn chặt trong lòng, tình cảm tràn ngập trong tim muốn bộc lộ nhưng không thể nói lên thành lời, chỉ biết tìm đến trong nỗi nhớ mãnh liệt, cồn cào và da diết. Như những con sóng cuồn cuộn, triền miên, vô tận, nỗi nhớ ấy đã chảy vào từng nhịp sống, trong cả tiềm thức là những giấc mộng đêm về. Sóng khao khát tới bờ, còn em thì khao khát đến với anh. Tình yêu của người con gái lúc thiết tha, mãnh liệt nhưng vô cùng nữ tính, ý nhị và sâu xa, chân thành.Trái tim của người phụ nữ đang yêu không chi soi vào sóng để thấy được nét tương đồng mà còn thông qua sóng để bộc lộ những cung bậc cảm xúc của tình yêu:
"Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức"Xuyên suốt bài thơ vẫn là hình ảnh sóng được nhắc đến trong bài thơ hơn mười lần, mỗi lần là một sắc thái, một cảm xúc khác nhau. Sóng vỗ như tâm tình xôn xao, như lời tâm sự, bộc bạch chân thành nhất từ cuộc đời của chính thi nhân. Nhịp thơ dồn dập với những từ ngữ trùng điệp gợi ra hình ảnh con sóng như gối chồng lên nhau. Nỗi nhớ bờ của sóng tràn ngập không gian, "dưới lòng sâu", "trên mặt nước", đầy ắp cả thời gian "ngày" "đêm". Nhà thơ tiếp tục sử dụng những hình ảnh tương phản, tương xứng với nhau để làm nổi bật những trạng thái, tình cảm của người con gái trong tình yêu. Đó là những thương nhớ khắc khoải của một tình yêu chân thành, thắm thiết. Là mong ước luôn được hòa nhập, được sống trong tình yêu. Sóng ở đây cũng như Em có một tình yêu thật nồng nàn và thủy chung. Bài thơ được sáng tác năm 1967, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đang trong giai đoạn ác liệt, vì vậy người ta thường hay nhắc đến sự chia ly và xa cách mà ở đó con trai, con gái ra trận với khí thế hào hùng của cả một dân tộc. Đặt bài thơ vào trong hoàn cảnh của sự xa cách, chia ly, ta mới càng hiểu thêm được những nỗi khát khao của người con gái trong tình yêu. Yêu và nhớ chính là hai mặt của tình yêu. Yêu say đắm thì nhớ thiết tha. Khi phải xa cách nhau, điều đọng lại duy nhất trong con người ta chính là nỗi nhớ. Khi yêu nỗi nhớ là thường trực canh cánh trong lòng của người đang yêu. Một trái tim đang yêu là một tâm hồn đang nhớ. Cũng đã có không ít các nhà thơ viết về nỗi nhớ trong tình yêu dưới nhiều phương diện biểu đạt khác nhau, đâu đó nỗi nhớ ấy như một căn bệnh mà Nguyễn Bính đã từng viết trong bài "Tương tư": "Gió mưa là bệnh của trời/ Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng". Hay Xuân Diệu - ông hoàng thơ tình cũng đã từng viết: "Anh nhớ tiếng, anh nhớ hình, anh nhớ ảnh/ Anh nhớ em, anh nhớ lắm. Em
oi!"Với Xuân Quỳnh, có những nỗi nhớ cồn cào da diết thì chị gọi đó là những "Con sóng trên mặt nước". Còn những nỗi nhớ phải kìm nén trong lòng không tài nào bật ra được thành tiếng chính là "Con sóng dưới lòng sâu". Có sự đối nghịch, tương phản giữa dưới lòng sâu và trên mặt nước nhưng giữa chúng lại vô cùng thống nhất bởi đó chính là nỗi nhớ mong trong tình yêu. Nhịp thơ của đoạn dào dạt, hăm hở, đằm thắm nhất tựa như tiếng sóng vô hồi vô hạn thể hiện tiếng lòng của một trái tim tràn ngập nỗi nhớ. Đó là một nỗi nhớ thường trực ngay cả khi thức, khi ngủ, bao trùm lấy không gian, thời gian. Sóng và em nhập vào nhau để bổ sung, đắp đổi cho nhau nhằm diễn tả sâu sắc hơn tình yêu, nỗi nhớ và sự chung thủy của người con gái khi yêu. Nỗi nhớ đi vào ngay cả trong giấc ngủ, giấc mơ tưởng chừng như mơ hồ, ảo ảnh nhất: "Lòng em nhớ đến anh/ Cả trong mơ còn thức"Đó là nỗi nhớ tràn đầy lòng yêu của thi sĩ. Mạnh mẽ, mãnh liệt đến nỗi nó đi xuyên qua không gian, giữa cõi thực và cõi mơ chỉ để hướng về một người mà lòng ta yêu thương. Những đòi hỏi, khát khao hướng về người mình yêu của người con gái được bộc lộ một cách giản dị nhưng đầy xúc động và chân thành, sóng khao khát vỗ vào bờ như bản thân em luôn khao khát được gần anh, dù ngay cả ở trong giấc mơ, trong tiềm thức. Bởi sóng vỗ là một quy luật của tự nhiên, chừng nào sóng thôi không còn thao thức, không còn vỗ vào bờ nghĩa là lúc đó trái tim yêu thương mới ngừng nhịp đập, ngừng nhớ. Mượn sóng để diễn tả về nỗi nhớ nhưng có lẽ là chưa đủ, người con gái ấy phải trực tiếp xuất hiện để bộc bạch về nỗi nhớ của mình. Người con gái ấy không kiêu kì, không cao ngạo, mà bộc bạch những tâm tư, tình cảm của mình một cách rất tự nhiên. Nỗi nhớ ấy da diết cồn cào đến mức "cả trong mơ còn thức", dữ dội hơn cả sóng nhớ bờ. Bởi, sóng nhớ bờ chỉ trong cõi thực, còn em nhớ đến anh tận cả trong cõi mộng, cõi mơ. Và trong nỗi nhớ ấy còn là những trăn trở, lo âu của một trái tim đầy nhạy cảm. Thức không phải chỉ để nhớ, mà còn để nâng niu, gìn giữ mọi khoảnh khắc hạnh phúc bởi trong lòng em luôn có dự cảm về sự mong manh của tình yêu. Câu chuyện của biển là thế và dường như sẽ không bao giờ dừng lại, biển không có sóng thì biển chết, tình yêu không có nỗi nhớ cũng sẽ tàn phai, mai một.Tình yêu của người con gái cũng vậy, trong sáng, giản dị, thiết tha và đầy thủy chung. Đây có lẽ là đoạn thơ hay nhất trên diễn đàn thơ Việt Nam hiện đại. Ở đây ta thấy Xuân Quỳnh vừa kết hợp được nét truyền thống với phong cách hiện đại, tấm lòng thủy chung, tha thiết đã có từ ngàn đời nay trong người phụ nữ Việt Nam, nhưng Xuân Quỳnh đã khéo léo để thể hiện nó bằng một cách rất hiện đại, không hề dấu diếm khát vọng tình yêu sôi nổi ấy, sự hòa nhập ấy dường như làm người đọc bị ám ảnh, trở đi trở lại khi đọc tác phẩm này chỉ có duy nhất hình ảnh sóng trong tâm trí, và tác giả còn muốn để lại ít nhất một câu hỏi trong lòng người đọc: "Liệu con sóng có tới được với bờ anh mà nó hằng mong ước hay không"?Khổ thơ được viết theo thể tăng dần, cảm xúc trong thơ được đun nóng đến tận cùng dào dạt... nóng bỏng.Phải nói rằng, trong tình yêu Xuân Quỳnh yêu hết mình, yêu cuồng nhiệt, đắm say, cháy bỏng, nồng nàn. Nhà thơ tha thiết tắm mình trong nguồn cảm hứng vô tận này. Yêu nồng nàn như vậy nhưng trong Xuân Quỳnh vẫn có nét dịu dàng của con gái, vẫn biết là yêu đến nát tan, nhưng không vồ vập, ồn ào như Xuân Diệu. Càng đến cuối bài thơ Xuân Quỳnh càng tỏ ra mình là một con người sâu sắc, thủy chung. Tình yêu của Xuân Quỳnh là tình yêu từ hai phía, ở đây, nhân vật trữ tình đã có đối tượng để hướng tới chứ không vu vơ. Hơn nữa, tình cảm, tâm hồn của nhân vật trữ tình không phải là bị quan, chán nản mà tràn đầy hy vọng.Tình yêu đến, tình yêu mang theo một nỗi nhớ vô bờ đến với "Em", choáng ngợp tâm hồn "Em". Tình yêu đã trở nên đậm đà đến thế, và nỗi nhớ lại càng da diết miên man. "Có không gian nào dài hơn chiều dài nỗi nhớ, có một khoảng mênh mông nào sâu thẳm hơn tình yêu...". Vâng! Làm sao đong được nỗi nhớ, làm sao đo được tình yêu! Hình tượng sóng chân đến thế có lẽ cũng bởi nghệ thuật sắp xếp ngôn tử của tác giả, chính điều này đã giúp cho bài thơ của Xuân Quỳnh trở nên độc đáo. Đến gần cuối bài thơ, người ta vẫn thấy các cặp hình ảnh sóng đội, tương xứng, tương phản nhau:
"Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh một phương"Những câu thơ đối lập, sóng đôi nhau đuổi bắt nhau toàn bộ tác phẩm, có xuôi thì ở dưới sẽ có ngược, có Phương Bắc ắt sẽ phải nói đến Phương Nam. Đặt sóng trong sự xuôi ngược của khoảng cách địa lí, Xuân Quỳnh muốn khẳng định rằng, mọi khoảng cách của không gian đều vô nghĩa trước sóng và tình yêu. Bằng việc sử dụng những cặp từ trái nghĩa, tương phản "xuôi" - "ngược", "Bắc". "Nam", nhà thơ phần nào diễn tả được sự xa xôi, những thử thách của hành trình tìm đến với tình yêu đích thực của một trái tim luôn khao khát hạnh phúc đời thường. Dẫu có cách trở xa xôi, gian khó trăm bề nhưng lòng em vẫn hướng về anh, sóng vẫn hướng về bờ Cách sắp đặt ngôn từ thế này đã tạo ra sự nhấn nhá, luyến láy, hô ứng trong toàn bộ tác phẩm. Bởi vậy mà sóng của Xuân Quỳnh mang rất nhiều đặc điểm. Mỗi khổ thơ lại là từng đợt sóng lớn với những hình ảnh được miêu tả khác nhau. Trong từng đợt sóng ấy lại có hàng trăm con sóng nhỏ, gối đầu lên nhau, mải miết mang khát vọng hướng về bờ anh của nó. Âm điệu của bài thơ cũng vì thế mà hối hả, thể hiện thành công nỗi niềm của người con gái vào tình yêu của chính mình. Đến khổ thơ này, hình ảnh sóng lại tách Em ra để tự bộc bạch, thổ lộ nỗi niềm, tâm sự riêng, không hề vòng vo hay úp mở mà bộc lộ tình cảm một cách trực tiếp. Lời khẳng định "Nơi nào em cũng nghĩ / Hướng về anh một phương" đã thể hiện một niềm tin mãnh liệt, bản lĩnh bất chấp mọi trở ngại để đến được "bờ anh" của cuộc đời mình, gắn bó thủy chung sâu nặng như quy luật muôn đời của đất trời. Niềm tin và lòng thủy chung son sắt là nét đặc trưng trong tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam.Đối với Xuân Quỳnh, tình yêu thật huyền diệu! Điều đáng nói là "Em" biết chủ động. biết gửi trao nỗi nhớ về hướng xác định: Phương anh! — Phương của tình yêu: "rợp trời thương ấy mấy màu xanh suốt, mà em nghiêng hết ấy mấy về phương anh, mà em nghiêng hết ấy mấy về phương anh...". Tình yêu của người phụ nữ thật mãnh liệt nhưng cũng thật trong sáng, dung dị, một tình yêu thuỷ chung và trọn vẹn.Nếu tình yêu là quy luật luôn tồn tại trong cuộc sống thì sự thủy chung của em chính là quy luật của tình yêu. Và nỗi nhớ ấy bất chấp vạn vật, khoảnh khắc gặp nhau, giao cảm giữa hai tâm hồn là không có giới hạn. Những người đang yêu, chỉ cần hướng về nhau là sẽ có thêm động lực để bước tiếp, để có thể sống tốt hơn:"Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở"
Trong khổ thơ, Xuân Quỳnh sử dụng rất sáng tạo cặp hình ảnh ẩn dụ "sóng – bờ" ở đây được sử dụng rất mới mẻ dù đã được nói đến nhiều trong ca dao, thơ cũ. Nếu trong ca dao, sóng thuyền/ đò là ẩn dụ cho người con trai, bờ/ bến ẩn dụ cho người con gái; thì ở đây "sóng" lại là hình ảnh của người con gái, "bờ" là niềm hạnh phúc sum vầy. Như vậy, trong khổ thơ, ta không chỉ thấy vẻ đẹp của một tình yêu mãnh liệt, thủy chung mà còn thấy được sự chủ động đầy mạnh mẽ của người con gái khi yêu. Trải qua bao trắc trở gian lao, bao biến cố ngược xuôi, khó khăn gian khổ, dù không gian địa lí cách trở, thời gian xa xôi nhưng lòng người con gái vẫn "hướng về anh - một phương", không bao giờ thay đổi. Điều đó thể hiện được sự chân thành, chung thuỷ trong tình yêu của người phụ nữ, luôn gửi tình yêu của mình đến một người, chỉ một người thôi nhưng đầy ăm ắp. Những con sóng đại dương dù bão tố vùi dập nhưng vẫn trở về với bờ, hoà nhập vào miền cát ấm nóng. Và ở đây, cô cũng tự dặn lòng mình, hứa với tình yêu của mình sẽ đến với bờ bến hạnh phúc
dù có xa xôi.
Xuân Quỳnh đã tiếp tục mạch cảm xúc của mình bằng cách trả lời câu hỏi ám ảnh trong lòng bạn đọc mỗi khi khép lại những trang thơ của mình, đó là liệu con sóng có thể tới bờ anh của nó được hay không, thì câu trả lời ở đây là: Có. Nhưng lại là một câu trả lời đầy ẩn ý của tác giả. Tình yêu lãng mạn, bay bổng là thế nhưng theo hiện thực của cuộc sống thì phải sóng gió mới làm nên tình yêu. Khát vọng mãnh liệt, tình yêu chân thành sâu sắc nhưng trong trái tim trẻ kia vẫn ý thức được rằng đó là thứ mong manh khó giữ, có thể trơn tuột khỏi tay. Vì thế, con sóng muốn tới được bờ của nó thì cần phải có nghị lực, có niềm tin vào tình yêu và chính bản thân mình để có thể vượt qua được những thử thách, những thử thách chỉ khiến tình yêu trở nên thăng hoa hơn, mãnh liệt hơn. Chỉ cần vượt qua những khó khăn, thử thách thì nhất định con sóng nào cũng sẽ tới được với hạnh phúc mà bấy lâu nó kiếm tìm. Cũng như Xuân Quỳnh, một người đã từng trải qua sự đổ vỡ trong tình yêu, nhưng chị luôn có niềm tin phơi phới vào tình yêu, chị tin rằng hạnh phúc sẽ đến nếu chị có niềm tin vào cuộc đời này, câu thơ cũng chính là những lời an ủi chính bản thân chị vào một tình yêu lớn hơn và con sóng nhất định sẽ tới bờ.
Tương lai và hạnh phúc dường như vẫn đang còn ở phía trước. Ý thức về thời gian tuyến tính, chảy trôi không vì thế làm người con gái lo sợ, ngược lại đó chính là niềm tin vào sự bất diệt của tình yêu:
"Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa"
Thời gian trôi, cuộc sống vẫn tiếp diễn với những điều bất biến thuộc về tự nhiên. Vậy chẳng có lẽ gì mà tình yêu phải nằm ngoài quy luật ấy. Cuộc đời và biển lớn đều thành hữu hạn trước dòng thời gian vô thủy vô chung, giữa không gian mênh mông vô cùng tận. Nỗi âu lo của con người khi cảm nhận sự hữu hạn của cuộc đời và tình yêu, của một con người luôn khao khát sự dài rộng và vĩnh cửu của không gian và thời gian. Muốn vượt qua sự hữu hạn ấy, thì tình yêu chỉ có thể hòa tan vào với thiên nhiên để có thể vĩnh cửu đến hàng vạn năm sau, những con sóng của biển vẫn ca ngợi bài hát tình yêu bất diệt của riêng nó.
Những suy nghĩ về tình yêu thông qua hình ảnh sóng như thôi thúc tác giả có những âu lo chính đáng, bởi có thể ngọt ngào, thiêng liêng nhưng tình yêu cũng mong manh và khó giữ. Bởi vậy mà tác giả luôn trăn trở đến mức cảm thấy bức bối. Khổ thơ cuối đã thể hiện một cách mạnh mẽ khao khát mãnh liệt của người phụ nữ:
"Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ"
Những bức bối, day dứt, âu lo ấy được chuyển hóa thành khát vọng được dâng hiến cho tình yêu. Khát khao của người con gái là được tan ra thành trăm ngàn những con sóng nhỏ. Là khát khao cháy bỏng muốn được hòa nhập với tình yêu to lớn của cuộc đời, muốn hòa nhập vào cuộc sống hạnh phúc, không phải chỉ riêng Xuân Quỳnh, người con gái mà là ước muốn của toàn thể nhân loại. Câu thơ vừa mang sắc thái của câu hỏi, nhưng cũng vừa như một lời cầu khiến tha thiết, mong mỏi một cách đầy thành thực. Tình yêu bé nhỏ, đơn lẻ ấy giờ đây trở thành cái vĩnh hằng, vĩnh cửu và bất diệt khi con người ta nguyện hiến dâng, hy sinh vì nó bởi cuộc đời tươi đẹp chính là cuộc đời được sống trong tình yêu. Chỉ một chữ "tan", Xuân Quỳnh đã thể hiện một khát khao được sống hết mình, sống mãnh liệt với tình yêu. Mong ước ấy vừa chân thành, vừa táo bạo nhưng cũng đầy nữ tính. Tác giả muốn được vĩnh cửu hóa tình yêu để tình yêu được sống mãi, trường tồn và bất diệt. Xuân Quỳnh đã đặt nỗi trăn trở ấy trải dài theo những con sóng tình cảm lo âu, để rồi nó trở nên thôi thúc, bùng lên thành khát vọng được trở thành những con sóng mãi trường tồn, mãi dâng lên và tìm đến bến bờ của mình.
Tình yêu sẽ trưởng thành đằm thắm hơn và sẽ vĩnh hằng trong cái đẹp của tạo hoá. Bài thơ kết thúc rồi mà nhịp điệu êm ái, nhẹ nhàng của tình yêu vẫn còn vương đọng đâu đây. Bài thơ thành công không chỉ trong việc miêu tả hình tượng "Sóng" mà còn bộc lộ một tình yêu thật sôi nổi, nỗi khao khát tình yêu của một nhà thơ nữ. Đây chính là nét mới mẻ trong thơ ca hiện đại Việt nam. Trong rất nhiều loài hoa thì bông hoa Xuân Quỳnh toả ra một hương thơm riêng, một cách cảm nhận riêng về sóng – biển trong tình yêu. Tình yêu như con sóng mênh mang, vô tận, song cái đích cuối cùng cũng là một tình yêu thứ nhất, vĩnh hằng mãi mãi.
Bằng cách sử dụng thể thơ năm chữ đặc trưng, nhịp điệu thơ đa dạng, linh hoạt, tác giả đã thành công tái hiện thật sinh động âm hưởng của những con sóng: lúc dạt dào sôi nổi, lúc sâu lắng dịu êm rất phù hợp với việc gửi gắm tâm tư sâu kín và những trạng thái tình cảm phức tạp của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Xuân Quỳnh đã thực sự thành công trong việc xây dựng hình tượng sóng: hình tượng sóng trở đi trở lại với nhiều cung bậc, gợi những trạng thái cảm xúc đa dạng trong cõi lòng người con gái đang yêu.
Với hình tượng "sóng" giàu sức biểu cảm và trên cơ sở khám phá sự tương đồng giữa "sóng" và "em", Xuân Quỳnh đã diễn tả một cách chân thực và đầy đủ nhất tình yêu của một người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách, bão giông của cuộc đời và sự hữu hạn của đời người để sống trọn vẹn trong tình yêu. Tình yêu ấy vừa mang vẻ đẹp truyền thống vừa có những nét hiện đại. Đọc thơ Xuân Quỳnh, ta thường bắt gặp hình ảnh con sóng, chiếc thuyền nói hộ tình yêu... Cũng vì lẽ ấy, suy cho cùng đây chỉ là những chất liệu dung dị, bình thường nhất trong cuộc sống song lại chứa đựng biết bao là ẩn ý, biết bao là ẩn tình mà Xuân Quỳnh muốn bày tỏ. Chúng ta đã đến với Sóng của Xuân Quỳnh để thưởng thức từng vị thương, vị nhớ của một người phụ nữ đang yêu. Người ta thường vi rằng tình yêu là một bông hoa kì diệu! Quả đúng như thế, tình yêu chưa bao giờ đi theo một hướng xác định. Cũng có lúc, người ta nhìn nhận tình yêu là cây đàn muôn điệu gảy lên muôn bản nhạc tình, có khi trầm bổng thiết tha, có khi nghẹn ngào đau đớn, cũng có khi e ấp, nũng nịu, dễ thương.
Đọc thơ Xuân Quỳnh phần nào đó ta hiểu được con người chị. Nhà thơ Võ Văn Trực cũng đã từng nói Thành thật, đây là cốt lõi thơ Xuân Quỳnh". Với giọng điệu hết sức tự nhiên, "Sóng" của Xuân Quỳnh đã khéo léo thể hiện được thứ tình cảm sâu sắc, bồi hồi, thao thức đến cả trong giấc mơ. Tình yêu là thế, dù mãnh liệt, dữ dội đến mấy cũng không thể vượt qua quy luật khắc nghiệt của cuộc đời. Nhưng không vì thế mà tình yêu mất đi vẻ đẹp vĩnh hằng của nó mà qua năm tháng, càng nhiều thử thách tình yêu ấy càng lớn lên, thắm thiết, sâu sắc hơn. Dù có thể, tình yêu ấy, như những con sóng ngoài khơi xa không thể đến được bến bờ của hôn nhân, hạnh phúc nhưng đó cũng sẽ là một ký ức, kỷ niệm đẹp trong đời của mỗi con người. Với những giá trị sâu sắc và mới mẻ đó nên dù đã ra đời cách đây gần 30 năm nhưng độ nồng nàn, đắm say và giá trị của Sóng vẫn không hề phai mờ trong lòng người đọc và nó vẫn luôn là một tác phẩm có sức sống bất diệt trong lòng bạn đọc, là một bài học đầu đời về tình yêu cho lớp trẻ đến tận ngày hôm nay.
Bạn đang đọc truyện trên: ZingTruyen.Xyz